Het monument is een initiatief van Stichting Comité Herdenking Javaanse Immigratie (STICHJI), in samenwerking met de gemeente Sint-Michielsgestel en het Mondriaan Fonds. Het kunstwerk, gemaakt door de kunstenaars Robert Bosari en Wil vom Kothen, is het eerste in Nederland dat specifiek is gewijd aan Javaanse contractarbeiders.
"Dit monument verbindt ons met een pijnlijke, vergeten geschiedenis: die van de Javaanse contractarbeid. Juist hier, in Sint-Michielsgestel – waar tientallen contractarbeiders hun laatste dagen doorbrachten – wordt deze geschiedenis eindelijk zichtbaar, zegt Hariëtte Mingoen van STICHJI. “Dit is dan ook meer dan een gedenkteken. Het is een plek van erkenning, herinnering en verbondenheid. Een zichtbaar eerbetoon aan mensen die onzichtbaar bleven in de Nederlandse geschiedschrijving. Wij hopen dat met de komst van dit monument deze geschiedenis erkend wordt als gedeelde geschiedenis van Nederland."
Een onbekend maar pijnlijk verleden
Javaanse contractarbeiders speelden een belangrijke rol in de geschiedenis van Suriname. Na de afschaffing van de slavernij in 1863, ontstond er een tekort aan arbeidskrachten op de plantages. Om dit probleem op te lossen, werden tussen 1890 en 1939 bijna 33.000 Javaanse contractarbeiders vanuit het huidige Indonesië (toen Nederlands-Indië) naar de toenmalige Nederlandse kolonie Suriname gebracht.
Deze arbeiders werden in Suriname vaak ingezet op suikerplantages zoals Mariënburg. De arbeids- en leefomstandigheden op de plantages waren zwaar en gezondheidszorg was beperkt.
Na de onafhankelijkheid van Suriname in 1975 vertrokken honderden Javaanse ouderen naar Nederland, in de hoop op een beter leven. Sommigen met stille hoop op terugkeer naar hun geboortegrond op Java. In Sint-Michielsgestel werden velen tijdelijk opgevangen in voormalig kleinseminarie Beekvliet. Veel later werd voor hen bejaardenoord ‘Nieuw Beekvliet’ gebouwd. Sommige oud-contractarbeiders overleden kort na aankomst en maakten dit niet mee. Ze werden begraven op de gemeentelijke begraafplaats. Uit onderzoek van STICHJI blijkt dat meer dan zeventig van hen Javaanse contractarbeiders waren, ooit geworven onder koloniale arbeidscontracten tussen 1918 en 1929. In Nederland was dit nauwelijks bekend. Tot nu.
"Het is van groot belang dat deze verhalen niet verloren gaan," aldus burgemeester Eiko Smid van Sint-Michielsgestel. "Een pijnlijke en bijna vergeten bladzijde uit de Nederlandse koloniale geschiedenis wordt met dit monument erkend en ook eindelijk breder bekend. Dat is waardevol en belangrijk voor de nazaten van de contractarbeiders. Maar het gaat om zoveel meer. Het gaat ook om de herinnering aan het verleden en de lessen die we daaruit kunnen en zouden moeten leren. Lessen voor het heden en voor de toekomst. We zijn dan ook vereerd dat dit monument juist in onze gemeente een plaats krijgt.”
Herdenking van alle overleden contractarbeiders in Nederland
Het monument op de begraafplaats in Sint-Michielsgestel is niet alleen een eerbetoon aan de Javaanse contractarbeiders die in Sint-Michielsgestel en in andere Nederlandse gemeenten hun levenseinde vonden. Het gedenkteken is tevens gewijd aan de Javaanse contractarbeiders die tussen 1890 en 1914 onderweg naar Suriname in Nederland overleden tijdens de tussenstop in Rotterdam en Amsterdam, onopgemerkt en zonder blijvende herinneringsplek. Ook dit verhaal is een vergeten hoofdstuk van de koloniale migratiegeschiedenis.
Meer dan een nummer
De begraafplaats in Sint-Michielsgestel is uniek in Nederland. Van de oorspronkelijke circa 75 graven van Javaanse contractarbeiders zijn er 51 nog zichtbaar. In het kader van het project ‘Meer dan een nummer’, zijn twintig graven gerestaureerd en is er een publicatie verschenen over de geschiedenis van de opvang van Javanen in de gemeente Sint-Michielsgestel (1975–2017). De onthulling van het monument vormt de afsluiting van dit omvangrijke herinneringsproject.
Programma 30 augustus
De onthulling vindt plaats op zaterdag 30 augustus om 14.00 uur (inloop vanaf 13.30 uur) op de begraafplaats aan de Nieuwstraat. Meer informatie over het programma ontvangt u van ons in augustus.
De onthulling wordt georganiseerd door STICHJI in samenwerking met de gemeente Sint-Michielsgestel.